Rewilding: hoe wilde natuur België opnieuw verovert

De wolf die terugkeert naar onze bossen. Bevers die dammen bouwen in onze rivieren. Otters die opduiken in waterlopen waar ze decennialang verdwenen waren. Het klinkt als een sprookje, maar het gebeurt écht in België. Die terugkeer van wilde dieren is geen toeval, in steeds meer gevallen is dat het resultaat van 'verwilderen' of ' rewilding', een revolutionaire manier van natuurbeheer die steeds meer aanhangers vindt.

"Verwilderen gaat over het herstellen van natuurlijke processen en het teruggeven van autonomie aan de natuur", legt Linde De Vroey uit, die er een boek over schreef. "In plaats van natuur constant te temmen en controleren, geven we processen ruimte en laten we de eigenheid naar boven komen." Verwildering draait niet om totale chaos, maar om vertrouwen: “dat de natuur zichzelf in evenwicht houdt als ze de kans krijgt.”

•    Het eerste principe draait om het herstel van ecologische processen: "Dat zijn processen die zich zonder tussenkomst van de mens in stand houden", verduidelijkt Linde. "Denk aan grote grazers als gallowayrunderen en konikpaarden die grasland openhouden, in plaats van dat natuurbeheerders voortdurend moeten maaien."

•    Het tweede principe is het teruggeven van autonomie aan de natuur. "Als mens een stap terugzetten en kijken: wat kan de natuur zelf?" Ze spreekt over het erkennen van 'eigenzinnige natuur': natuur die niet per se doet wat wij verwachten of willen.

•    Het derde principe betreft de co-existentie van mens en natuur. "We willen niet terugkeren naar de prehistorie", benadrukt ze. "Het gaat om samenleven in een gedeeld landschap tussen mens en natuur. In België en Nederland wonen overal mensen: je kan die niet zomaar buitenzetten en wildernis creëren."

De cijfers liegen er niet om: volgens het WWF is sinds 1970 het aantal wilde dieren wereldwijd met 73% afgenomen. Die biodiversiteitscrisis hangt nauw samen met klimaatverandering. Wanneer ecosystemen instorten door het verdwijnen van soorten, ontstaan er feedbackloops: "Bij het opdrogen van moerassen of veenlanden komt heel veel CO₂ vrij, wat zorgt voor meer klimaatverandering."

Verwilderen biedt concrete oplossingen op vier cruciale vlakken:

“Rewilding bevordert een gezondere bodem, schonere lucht en meer biodiversiteit” bevestigt Linde. “Hoewel er altijd risico's zijn voor specifieke zeldzame soorten – gaan die de verwildering overleven? – zorgt de holistische benadering ervoor dat ecosystemen als geheel gezonder worden.”

Herstelde natuurgebieden fungeren als koolstofputten. “Door rewilding en natuurherstel, zeker in natte gebieden, kan heel veel CO₂ opgeslagen worden in de bodem - waardoor je klimaatverandering kan tegengaan. Dat gaat over tonnen uitstoot die je kan verhinderen." Vooral natte natuur speelt hierin een cruciale rol. "Hier in Vlaanderen was veel natte natuur, maar daarvan zijn we driekwart kwijtgeraakt in de laatste 75 jaren. Als we die herstellen is er enorm veel potentieel om klimaatverandering tegen te gaan."

De economische voordelen van rewilding zijn verbluffend. “Elke euro geïnvesteerd in natuurherstel levert er 8 op aan economische en maatschappelijke waarde”, zegt Linde. En volgens recent onderzoek van Natuurpunt en WWF kan dat zelfs oplopen tot 51 euro per geïnvesteerde euro, zoals berekend voor het Kastanjebos in Herent. “Die waarde komt voort uit meerdere bronnen: rewilding vermindert de kosten van overstromingsschade, verbetert de luchtkwaliteit en verhoogt de volksgezondheid, wat op zijn beurt de druk op het zorgsysteem verlaagt. Natuur dichtbij vermindert stress, burn-out en hartziekten, wat ook economisch rendeert. Daarnaast trekt goed beheerde natuur meer bezoekers aan, wat lokale werkgelegenheid en ecotoerisme stimuleert.”

“Studies tonen aan: wie binnen een straal van 1 kilometer van natuur woont, is gezonder en ervaart minder stress. De natuur heeft een preventieve werking op burn-out, depressie en hart- en vaatziekten. Zelfs gewoon bomen kunnen zien vanuit een ziekenhuisraam zorgt voor sneller herstel.”

“Het meest iconische voorbeeld komt uit de Verenigde Staten. In 1995 werden 25 grijze wolven uit Canada naar Yellowstone gebracht. Na 25 jaar blijkt de impact enorm: de wolven creëren een 'ecologie van angst' waardoor herten minder op open plekken grazen. Hierdoor kunnen er bomen groeien, komen bevers terug, zwemt er weer meer vis in de rivier, en veranderen de rivieren – letterlijk – van loop.”

"Tijdens de grote overstromingen van 2021 werden mensen preventief geëvacueerd, maar de schade bleef enorm beperkt doordat bleek dat de natuur het water kon opvangen", vertelt Linde over dit Belgische succesverhaal. “Door de rivier ruimte te geven om gecontroleerd te overstromen, werden ecosystemen veerkrachtiger. Rewilding is dus niet alleen goed voor de natuur, maar ook voor onze veiligheid.”

Ook in België komt verwildering op gang. Grote grazers zoals konikpaarden, runderen en bevers keren terug. Rivieren mogen weer kronkelen, natte natuur wordt hersteld. België telt vijf officieel erkende rewilding-projecten binnen het Europese netwerk:

•    Maasvallei in Limburg: “De rivier mag er terug meanderen, nieuwe grazers werden geïntroduceerd, de bever en de otter zijn er teruggekeerd. Bossen herstellen zichzelf, en nieuwe planten- en vogelsoorten duiken op.”

•    Kempen Broek in Limburg: “Men experimenteerde hier met rundersoorten zoals de Tauros (een oerrund-lookalike), maar die bleek al eens te wild. Intussen tonen Gallowayrunderen er nu aan hoe natuurbehoud en bezoekersvriendelijkheid kunnen samengaan.”

•    Sigmaplan aan de Schelde: “Hier wordt de natuur ingezet als buffer tegen overstromingen, zodat de rivier meer ruimte krijgt.”

•    Groot Netewoud in de Kempen: “Wetlands worden verbonden tot klimaatbuffer voor mens en dier.”

•    Nassionia in Luxemburg: “Unieke samenwerking tussen bosbeheer, erfgoed en rewilding. Hier krijgt het bos zijn wilde kant terug dankzij natuurlijke processen en ruimte voor spontane natuurontwikkeling.

Maar ook buiten deze projecten wordt volop gewerkt aan verwildering. Denk aan Natuurpunt, Bos+ en hun projecten waarbij ecologische processen en natuurbeheer elkaar ontmoeten. “Zo zet het Mechels Broek al sinds de jaren ‘80 grote grazers in. Ze brengen sommige principes van verwildering al lang in praktijk", weet Linde. "Gallowayrunderen zorgen voor een minder wilde esthetiek dan de Tauros, maar een gelijkaardig proces van ecologisch herstel."

Hoe ziet zij een verwilderd België over tien jaar? "Verwildering vraagt meer tijd dan vijf of tien jaar, want als je een boom plant, duurt het een tijdje voor het een bos is. Maar ik zie een toekomst waarin we geen verdere schade meer toelaten en beschermen wat we nog hebben."

Lindes visie omvat meer verbindingen tussen natuurkernen, nultolerantie op het kappen van bos, duurzame landbouw, schone rivieren waar mensen kunnen zwemmen, en veel meer groen in steden. "Ik heb een toekomstbeeld voor ogen waar kinderen ruimte in overvloed hebben om buiten te spelen in de natuur, en waar mensen aan bosbaden kunnen doen als therapie."

De kern van haar boodschap? "Leer jezelf te zien als verzorger van het land en niet als eigenaar. Zie je tuin niet als jouw ruimte maar als deel van de natuur."